Zwerfafval aanpakken kunt u zelf ook doen: dit zijn de mogelijkheden

Wat is zwerfafval?

Zwerfafval is afval dat buiten prullenbakken of vuilcontainers wordt achtergelaten, zoals langs wegen, in natuurgebieden of op stranden. Dit afval ontsiert niet alleen de omgeving, maar het trekt ongedierte aan. Het kan ernstige (gezondheids)schade toebrengen aan mens, dier en milieu.

Zwerfafval bevat vaak allerlei kunststoffen die niet biologisch afbreekbaar zijn. Ze vallen echter uiteen in microplastics. Deze minuscule plasticdeeltjes komen via water en voedsel in de voedselketen terecht. Dat leidt tot schadelijke gevolgen voor ecosystemen en de gezondheid.

Milieuproblemen door zwerfafval

Dit zijn de belangrijkste milieuproblemen, die ontstaan door zwerfafval:

• Plasticsoep in oceanen: afval, zoals plastic zakken en flesjes, belandt via rivieren en de wind in zee. Daar veroorzaken ze vervuiling en bedreigen ze de dieren.
• Microplastics: ontstaan door slijtage of afbraak van plastic en komen zo in het water. Zo komen ze weer uit in dieren (vissen). En uiteindelijk komen ze ook in ons voedsel terecht.
• Bodem- en watervervuiling: afval, zoals sigarettenpeuken en aluminium blikjes, lekt schadelijke stoffen dat in de bodem en het (grond)water terechtkomt.

Moeilijk afbreekbare soorten afval en hun afbreektijden

De lijst slecht afbreekbaar zwerfafval op de website van Milieu Centraal is tamelijk lang. Deze 5 voorbeelden vormen slechts het topje van de ijsberg:

1. Plastic flesjes en zakken: verbrokkelen, maar breken nooit volledig af.
2. Glazen flessen: vergaan niet.
3. Aluminium blikjes: vergaat na 50 jaar tot nooit.
4. Kauwgom: vergaat na 20 tot 25 jaar.
5. Sigarettenfilters: nooit volledig afbreekbaar.

Wat kunnen burgers zelf doen tegen zwerfafval?

Niet alles is een overheidstaak, alhoewel gemeenten en Rijkswaterstaat het voortouw nemen in het opruimen van zwerfafval. Maar er is een hoop dat de burgers zelf ook kunnen doen om het probleem aan te pakken:

1. Gooi afval altijd in een prullenbak of neem het mee naar huis.
2. Doe mee aan opruimacties via platforms zoals Supporter van Schoon. Via dit platform kun je zelfs gratis handschoenen en materialen als vuilprikkers aanvragen.
3. Meld zwerfafval bij de gemeente via apps zoals BuitenBeter of Verbeterdebuurt. Het kan ook bij Rijkswaterstaat voor zwerfafval langs de snelwegen.
4. Gebruik herbruikbare producten, zoals waterflessen en boodschappentassen, om afval te verminderen.
5. Laat geen ballonnen op, omdat deze in de natuur schadelijk zijn voor dieren. Ze raken verstrikt in het koordje of ze slikken stukjes ballon in. Hun maag kan dat allemaal niet aan.

Rol van statiegeld

Sinds 2021 zit er statiegeld op kleine plastic flesjes, wat het aantal PET-flesjes in het zwerfafval met 50 procent heeft verminderd. Vanaf 2023 geldt dit ook voor blikjes. Deze maatregelen dragen effectief bij aan minder zwerfafval, alhoewel statiegeldjagers vuilnisbakken openbreken, waardoor er weer veel zwerfvuil vrijkomt.

Beleid en boetes

Gemeenten handhaven op zwerfafval met boetes. De astronomisch hoge boete van 1.000 euro, die de gemeente Enschede van plan was, is inmiddels tegengehouden door het Rijk. Realistischer is een boete van 150 à 170 euro voor overtredingen, zoals afval dumpen.

Ondertussen stimuleert de overheid gedragsverandering en regelgeving, zoals het verbod op wegwerpplastic via de SUP-richtlijn (Single Use Plastics). Die moet bedrijven stimuleren om duurzame alternatieven voor kunststof weggooiproducten en -verpakkingen te ontwikkelen.

(Bron: Rijksoverheid, Rijkswaterstaat, Milieu Centraal, Nederland Schoon, NOS, archief, MAX Vandaag. Foto: Shutterstock)

Wie ruimt al dat zwerfafval op langs de snelwegen?