We blijven te dik, roken en drinken nog te veel. Helpt de preventieve aanpak wel?

2040 is het streefjaar

Paul Blokhuis, voormalig Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2017-2022) was een man met een missie. Hij geloofde heilig in preventie. Dat zou het beste middel zijn tegen de oplopende zorgkosten. Niemand die eraan twijfelde dat gezonder eten en drinken tot een gezonder leven zou leiden. Maar er zit nog een groot verschil tussen willen en doen. Dat het leven stil viel tijdens de lockdowns heeft ook niet echt geholpen de doelen te halen. Maar we hebben nog even: 2040 is het streefjaar dat we in een rookvrije, grotendeels alcoholvrije wereld leven zonder de klassieke vette hap.

Nationaal Preventieakkoord

Wat is het Nationaal Preventieakkoord precies? De Rijksoverheid wil samen met ruim 70 maatschappelijke organisaties in Nederland (inclusief sportbonden) roken en problematisch alcoholgebruik onder volwassenen terugdringen naar 5 procent in 2040. Overgewicht moet worden teruggebracht naar 38 procent van de 18-plussers, obesitas (= ernstig overgewicht) naar 7,1 procent.

Tussenrapportage

Al in de zomer van 2021 maakte een tussenrapportage van het RIVM duidelijk hoe zwaar de  strijd tegen overgewicht was. Bij kinderen in de leeftijd 4 tot 18 met overgewicht stegen de aantallen zelfs: met 1,5 procentpunt naar 14,9 procent in 2020. De campagnes op scholen kwamen moeilijk van de grond.

Een gezond schoolontbijt tijdens de viering van de jaarlijkse Dag van de Gezonde Schoolkantine.

Stabiel

Het aantal volwassenen met overgewicht is stabiel gebleven. Op zich is dat goed nieuws, maar we hebben het wel over de helft van de volwassen Nederlanders. Dat toont dan ook het belang van preventie aan. Tijdens corona was het overgrote deel op de intensive care ingenomen door patiënten met overgewicht.

Terwijl de maatschappij stilviel, zaten te veel mensen letterlijk stil. Van het meer bewegen dat Blokhuis zo aanmoedigde met zijn Nationale Preventieakkoord kwam weinig terecht. Natuurlijk waren er de uitzonderingen van mensen die meer gingen fietsen en wandelen. Maar dat was lang niet iedereen.

Nooit meer sporten?

Er bestaat nu een serieuze vrees dat sommige mensen nu nooit meer aan het sporten gaan. Ook gaat niet iedereen meer terug naar de sportscholen. De organisatie achter de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor vindt die situatie zorgelijk.

Wat zeggen de cijfers?

• In 2021 had de helft van de volwassenen overgewicht. Dit is evenveel als in 2018 bij de start van het Nationaal Preventieakkoord.
• 21 procent van de volwassenen gaf aan wel eens te roken. Dit was de enige daling (was 22 procent).
• 7 procent was een overmatige drinker. Dat is onveranderd gebleven.
• 8 procent was een zware drinker. Ook deze groep is stabiel gebleven.
• Het aandeel volwassenen met overgewicht en obesitas, en het aandeel rokers, was hoger onder degenen met een lagere welvaart of lager onderwijsniveau (31 procent tegen bijna 14 procent bij hoger opgeleiden).

Suikertaks

Bij zijn vertrek als staatssecretaris in januari zei Blokhuis dat hij graag had willen doorgaan met zijn missie. Zijn handen jeukten om de suikertaks die in het regeerakkoord staat te mogen uitvoeren. In andere landen, zoals in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Noorwegen is die er al. De snacks en frisdranken in die landen smaken aanmerkelijk minder zoet sinds de uitvoering van deze maatregel.

In 2018 was het voor ons land nog te vroeg voor een dergelijke grote stap. Critici noemden het Nationale Preventieakkoord toen een slap akkoord. Blokhuis zei destijds dat er in elk geval een “cultuurverandering” moest komen. En de eerste stap is gezet. Maar er moeten er nog veel volgen.

WVS blijft ambitieus

Ook zijn opvolger als staatssecretaris van WVS Martin Van Oijen is ambitieus. Het Ministerie VWS zegt in een officiële reactie op de cijfers van het CBS, die Meldpunt opvroeg: “De afgelopen 2 jaar stond het maken van gezonde keuzes misschien niet altijd bij iedereen boven aan op de prioriteitenlijst. Het is goed voor te stellen dat als je veel zorgen hebt gehad over je gezondheid, je naasten, je werk of veel stress hebt ervaren door het combineren van werk en gezin, dat het dan moeilijker is om te stoppen met roken of altijd de gezonde keuze te maken qua eten.”

“Aan de andere kant liet de coronapandemie ook zien hoe belangrijk onze leefstijl, en daarmee onze gezondheid is. We zien het als lichtpuntje dat in tijd van corona, waarin veel mensen minder hebben gesport, het overgewicht percentage stabiel is gebleven.”

Stabiel is te hoog

Dan slaat het ministerie toch een iets meer kritische toon aan: “Maar het is stabiel te hoog. De helft van de bevolking heeft overgewicht! Deze mensen lopen veel meer gezondheidsrisico’s dan mensen met een gezond gewicht. Bijvoorbeeld een groter risico op diabetes type II, hart- en vaatziekten en gewrichtsklachten, maar ook dementie. Bij meer overgewicht treden gezondheidsproblemen vaker op en zijn ze ernstiger.”

Roken

Over roken zegt het ministerie het volgende: “Het aantal rokers is gestabiliseerd, nadat we een aantal jaren in een dalende lijn zaten. Onze inzet om het beginnen met roken moeilijker te maken en het stoppen met roken makkelijker zal daarom krachtiger moeten worden.”

Drankgebruik

Ook staat het ministerie stil bij het drankgebruik: “Daarnaast is het aantal overmatige drinkers is in corona tijd ietsje gedaald, maar dat is ook niet zo gek omdat de horeca en sportverenigingen lange tijd gesloten waren en er dus veel minder gelegenheid was om te drinken. Dat zag je ook meteen terug in een daling van het aantal letsels door alcohol.”

Conclusie

“De cijfers op roken, overgewicht en alcohol laten zien dat de urgentie om vol door te gaan met preventie heel hoog is. En dat we nog een lange weg te gaan hebben om de doelstellingen uit het Nationaal Preventieakkoord te behalen. We zijn volop aan de slag. Daarnaast zijn in het regeerakkoord goede afspraken gemaakt om hier mee aan de slag te gaan over meer en verdergaand preventiebeleid.”

“Waar mogelijk moeten we extra stappen zetten voor de gezondheid van iedereen in Nederland. Deze cijfers zijn daar nog eens een bevestiging van.”

Bron: Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor 2021 van het CBS, RIVM, Trimbos-instituut en Pharos.

Foto: ANP (gezond eten)