Bestaanszekerheid is het woord van het moment. Maar wat is het eigenlijk?

Bestaanszekerheid: modeterm, buzzword?

In de loop van 2023 is al vaker door het kabinet geconstateerd dat armoedebestrijding een prominent onderwerp is. In de Tweede Kamer echoot het al langer. Er gaan miljoenen extra voor uitgetrokken worden. Demissionair premier Mark Rutte, zijn opvolgster Dilan Yeşilgöz als VVD-lijsttrekker en uitdagers Pieter Omtzigt (NSC), Caroline van der Plas (BBB) en Frans Timmermans (PvdA/GroenLinks), allemaal hebben ze het over bestaanszekerheid. Het lijkt een containerbegrip te zijn voor veel grote problemen die spelen. Het is een prioriteit, aldus Omtzigt bij de recente presentatie van zijn nieuwe partij.

“Een van de eerste dingen we nu moeten regelen”

Ook de vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft het thema hoog in het vaandel staan, ook omdat veel schuldsanering via de gemeenten loopt. “De bestaanszekerheid is een van de eerste dingen we nu moeten regelen om de impact van de andere crises minder groot te laten zijn voor onze kwetsbaarste inwoners,” zegt Peter Heijkoop. De CDA-wethouder in Dordrecht en voorzitter van de VNG-commissie Participatie, Schuldhulpverlening en Integratie heeft al een invloedrijk essay over dit thema geschreven (‘Bestaanszekerheid als belofte: naar een lokale agenda bestaanszekerheid’).

Geen nieuw verkiezingsthema

De term bestaanszekerheid is niet direct een nieuw verkiezingsthema. In 2019 was het zelfs hét campagnewoord van de PvdA, met niet het gewenste succes overigens. Maar de tijdgeest is nu anders. Van links tot rechts: iedereen lijkt het erover te hebben. En dat terwijl het woord al sinds 1983 in de Grondwet is opgenomen. In artikel 20 lid 1 staat: “De bestaanszekerheid der bevolking en spreiding van welvaart zijn voorwerp van zorg der overheid.”

NRC schrijft 40 jaar later: “Het is een van de sociale grondrechten: opdrachten voor de overheid, die individuele burgers niet kunnen afdwingen via de rechter.” Het woord grijpt terug op het gildenwezen en de armenzorg vanaf de 17e eeuw.

Bestaanszekerheid omvat nu meer thema’s

Anno 2023 heeft het woord meer betekenis gekregen dan een louter financiële. Meestal komt bestaanszekerheid aan de orde als men het heeft over werkgelegenheid, armoede en pensioenen. Maar het heeft nu een ruimere betekenis gekregen, die bijvoorbeeld ook kansengelijkheid in het onderwijs en klimaatrechtvaardigheid omvat.

De invulling van deze term ligt, afhankelijk van politieke kleur, overal net wat anders: waar Timmermans de term koppelt aan klimaatrechtvaardigheid met betaalbare verduurzaming voor iedereen, daar heeft Yeşilgöz het in haar mediaoptredens over de bestaanszekerheid van “werkende armen.” Daarmee bedoelt ze mensen mét een baan, die echter niet meer kunnen rondkomen.

De bal ligt bij het komende kabinet

Al dit soort zaken komt terug in de campagnes die de politieke partijen voeren, voor de verkiezingen van de Tweede kamer op 22 november 2023. Vanzelfsprekend haakt ook de miljoenennota hierop in. Het demissionair kabinet mag niet meer echt plannen maken en doorregeren, maar er zijn natuurlijk wel acute zaken die spelen en die het volgende kabinet moet oppikken. Zo is een significant deel van de aangekondigde bezuinigingen in de ouderenzorg 1 dag voor de Troonrede al geschrapt door het ministerie van Volksgezondheid, en wel 225 miljoen. In de uitzending van Meldpunt van 15 september 2023 zegt BBB-kamerlid en arts Nicki Pouw-Verweij dat er 600 miljoen euro geïnvesteerd moet worden in de ouderenzorg.

2 miljard voor koopkrachtmaatregelen

Een ander voorbeeld van een ingrijpende maatregel van het  demissionair kabinet is dat er 2 miljard euro wordt uitgetrokken voor koopkrachtmaatregelen voor mensen met een laag of middeninkomen. Minister Kaag van Financiën rechtvaardigt dit met de woorden dat “de toekomst niet wacht.” Het besluit haakt in op de waarschuwing van het Centraal Planbureau (CPB), medio 2023, dat zonder ingrijpen het aantal Nederlanders onder de armoedegrens dreigt op te lopen naar 1 miljoen. De bestaanszekerheid van deze mensen zou anders op de tocht zijn komen te staan.

Aanvulling na Algemene Beschouwingen

Tijdens de Algemene Beschouwingen heeft de Tweede Kamer aanvullende moties aangenomen om de koopkracht nog verder te versterken. De Kamer streeft naar een begrotingswijziging van ongeveer 4 miljard euro om burgers financieel te ondersteunen op deze gebieden:

• Verhoging van het minimumloon en de daaraan gekoppelde AOW met 1,7 procent
• Schrappen van de verhoging van benzineaccijns met 20 cent per liter
• Verlaging van de energiebelasting met 200 miljoen euro
• Geen verhoging van treinkaartjesprijzen (300 miljoen extra naar ov)
• Extra financiering voor het kindgebonden budget en kinderopvang

(Bron: Miljoenennota, CPB, VNG, NRC, Het Parool NOS, Archief. Foto: ANP)

BBB: 600 miljoen euro nodig in de ouderenzorg