Ook ouderen kampen met stress: ‘Ik heb wat hartprobleempjes’

‘Het zit in m’n lijf’

De wat zware ademhaling, de gespannen manier van praten, Miriam Huitink (63) kan het niet verhullen. “De stress zit helemaal in mijn lijf”, zegt de vrouw uit Harmelen, die al ruim veertig jaar in het onderwijs zit. Eerst nog als leerkracht in het basis- en middelbaar onderwijs, de laatste jaren met haar eigen bedrijf voor studiebegeleiding. Het leven dat ze al die jaren heeft geleid, is haar stilaan te veel geworden, zegt de moeder van vier, die als oma van vier wekelijks twee tot drie dagen oppast. “Dat is behoorlijk belastend. Maar het is ook de wereld van nu. Die is ongelofelijk haastig en ongeduldig geworden, het verkeer vreselijk druk. En iedereen plant alles maar vol tot de laatste tel.”

Eerder stoppen

Ze is erin meegesleept, in al die stress, maar nu is het genoeg, heeft Miriam besloten. Dus heeft ze prepensioen aangevraagd bij haar pensioenfonds ABP. Eerder stoppen met werken betekent een fors lager maandinkomen. Maar dat moet dan maar. Ze heeft inmiddels “wat hartprobleempjes”. “Ik ben bang dat ik anders helemaal geen pensioen haal. In dit tempo houd ik mijn werk en alles daaromheen gewoon niet meer vol. En ik wil dat mijn kleinkinderen ook nog een andere oma leren kennen. Eentje die niet zo gestrest en gespannen is en die gewoon alle tijd heeft om leuke dingen met ze te doen.”

Achter de geraniums vandaan

Hoogleraar veroudering Andrea Maier (VU, Amsterdam) snapt heel goed dat veel hedendaagse ouderen veel stress ervaren. Volgens haar is stress door de hele maatschappij als fenomeen toegenomen, en ook onder ouderen. Het verwachtingspatroon jegens en onder ouderen is volgens Maier compleet veranderd, en daardoor ook hun activiteitenpatroon. “Achter de geraniums zitten, dat doe je als oudere niet meer. Ouderen gaan nu op safari naar de Serengeti in Afrika. Ze surfen het internet op, ontdekken ook daar volop nieuwe werelden, beginnen aan studies, blijven langer werken of doen nog lang en volop aan vrijwilligerswerk. Er wordt inmiddels zelfs volop gedatet boven de 70, en zelfs boven de 80!” Prima, zo’n actief bestaan, zegt Maier. Maar met de jaren nemen ook aanpassingsvermogen en veerkracht van ouderen af. “Je brein kan naarmate je ouder wordt minder complexe dingen aan. En als de wereld om je heen dan doorraast, kan een actief leven je ook overvragen en in stressvolle situaties brengen.”

Alles gaat lastiger

Dat ervaart ook Ans Broek (66) uit Utrecht. Ze staat positief in het leven, maar vaak valt het haar als weduwe niet mee. “Veel mensen denken: ouderen, die hebben toch geen stress? Want die werken toch niet meer? Maar alles gaat wel steeds lastiger. Zeker alleen. Je post doen, op tijd je rekeningen betalen, sociale contacten onderhouden, de tuin bijhouden.” Ans begrijpt dat veel ouderen het gevoel hebben dat ze er niet meer toe doen. “Vaak zat onderschatten mensen totaal hoe pittig het leven is voor iemand als ik. Vanochtend wilde ik kijken of ik wel AOW heb ontvangen. Die krijg ik sinds kort. Maar dan doet mijn internetbankieren het weer niet. Daar kan ik in mijn eentje dan echt zó’n stress van krijgen.”

Angst voor afwijzing

Veel ouderen hebben het idee dat zij meer stress hebben dan vroeger hun ouders en grootouders (zie kader MAX Opinie Panel). Daar kan psychiater Esther van Fenema zich wel iets bij voorstellen. “Wij verwerken tegenwoordig soms meer prikkels in één dag dan iemand in de Middeleeuwen in een heel leven!” Maar de psychiater wijst ook op de prijs die onze samenleving, en de ouderen in het bijzonder, betalen voor jaren van verheerlijkte individualisering. “Het is boeiend en treurig tegelijk dat het individu zo geïsoleerd is geraakt. Als je de persoonlijke vrijheid uittekent in een grafiek, dan zie je een glooiende lijn die oploopt en daarna weer afneemt. Dat hoogtepunt zijn we nu wel gepasseerd.”

Zo incontinent als een deur, genieten moet

Volgens Van Fenema moeten we daarom weer meer investeren in sociale verbinding, zodat mensen minder eenzaam en geïsoleerd raken. “We zijn tenslotte groepsdieren.”  Ze vertelt hoe mensen daarom bang zijn afgewezen te worden, vooral aardig gevonden te willen worden, om er maar bij te horen. Ook dat draagt bij aan stress. “Dan zie je dat ook ouderen over hun grenzen heen gaan, vaak onder het mom van dat vreselijke genieten dat we allemaal maar eindeloos moeten doen”, zegt Van Fenema. “Dan ben je als oudere vrouw zo incontinent als een deur, maar je zult toch met je vriendinnen in een luier de deur uit moeten. Want genieten zul je. Maar wel met stress.”

Vitaliteitsideaal

Maier ziet parallellen met het doorgeschoten schoonheidsideaal dat de voorbije decennia heeft uitgemond in eetstoornissen als anorexia. “Zo is er nu een vitaliteitsideaal ontstaan: ouderen móeten vitaal zijn. Dat is een prima streven. Actief zijn is goed voor lichaam en geest. Maar in doorgeschoten vorm leidt het onder ouderen tot burn-outs.”

Mentale schijf van vijf

Zoals al jaren de ‘schijf van vijf’ geldt voor gezonde voeding, zo heeft psychiater Esther van Fenema de mentale schijf van vijf ontworpen. Deze schijf helpt volgens haar bij het bereiken van een goede mentale gezondheid, zonder stress.

Mentale kwakzalverij

Doordat steeds meer mensen kampen met een burn-out ontstaat er een wildgroei aan stress- en burn-outcoaches. Bedrijfsartsen en psychologen maken zich zorgen of dit geen mentale kwakzalvers zijn.