Op wandeltocht water drinken uit een beekje, is dat slim?
Je maakt een wandeltocht in de heuvels of bergen en komt een beekje tegen met kristalhelder water. Het geeft het ultieme gevoel van vrijheid en vakantie om dan je flesje in de beek te houden en rechtstreeks te drinken uit de natuur. Maar is dat wel verstandig? Welke risico’s loop je bij drinken uit de natuur en zijn er plekken waar je veilig kunt drinken?
Kwaliteit water onderzoeken
We stellen deze vraag aan microbioloog Leo Heijnen. Hij werkt bij het wateronderzoeksinstituut KWR en weet alles van virussen, bacteriën en parasieten in water. Het KWR onderzoekt de kwaliteit van drinkwater en oppervlaktewater in Nederland en bedenkt methoden om ongezonde stoffen in het water te ontdekken en zuiveren. We vragen Heijnen waar het veilig is om water uit de natuur te drinken, wat er gebeurt als je vervuild water drinkt en hoe je water uit de natuur zelf kunt zuiveren.
Ziekmakende organismen of chemische stoffen?
Volgens Heijnen zijn er bij water drinken uit de natuur twee soorten risico’s. De eerste komen van organismen die in het water leven en zo klein zijn dat je ze niet kunt zien maar die je wel ziek kunnen maken. Het gaat dan om virussen, bacteriën en parasieten. Het andere risico is de aanwezigheid van giftige chemische stoffen.
Ontlasting van dieren of mensen
Ziekmakende organismen kunnen op veel manieren in het water terecht komen. Het gevaarlijkst voor de mens zijn de organismen die via ontlasting van andere mensen in het water terecht komen. Dit kan gebeuren als een wandelaar een kilometer stroomopwaarts zijn behoefte heeft gedaan. Maar ook organismen in de ontlasting van dieren kunnen je ziek maken. “Een kudde koeien die verderop lopen te grazen vormt gevaar, maar ook een ree of een vogel kan ziektes overbrengen.”
Reactie lichaam op virussen en bacteriën
De reactie van je lichaam op een ziekmakend organisme is meestal heftig en relatief kort. Volgens Heijnen moet je dan denken aan een fikse diarree. “Dat wordt vooral veroorzaakt door virussen. Maar als je pech hebt, heb je een parasiet te pakken waardoor de diarree langer aanhoudt, het is dan slim om medicijnen mee te nemen om er vanaf te komen. Door stilstaand water kun je de ziekte van Weil oplopen of in contact komen met de blauwalg bacterie. Dit geeft ernstigere klachten zoals huidaandoeningen en braken.”
Wat gebeurt er als je een chemische stof binnen krijgt?
De reactie van je lichaam op giftige chemische stoffen kan levensgevaarlijk zijn. Maar hier is meestal langdurige blootstelling voor nodig. Chemische stoffen komen in het water doordat een boer bestrijdingsmiddelen gebruikt, door uitlaatgassen van verkeer, doordat een fabriek afvalwater loost of doordat iemand chemisch afval heeft gedumpt. Wie een keer een slok water binnen krijgt met chemische stoffen erin zal weinig merken. Maar bij jarenlang dit soort water drinken kunnen de chemische stoffen zich ophopen in je lichaam en bijvoorbeeld kanker veroorzaken.
Heijnen vat samen: “Microbiologie gaat over korte termijn: vandaag drinken, morgen ziek. Bij chemie merk je effecten pas op langere termijn.”
Waar kun je water uit de natuur wel drinken?
Maar hoe weet je of er ziekmakende organismen of chemische stoffen in water zitten? Het antwoord is vrij eenvoudig: dat weet je niet. Behalve wanneer je het water aan uitgebreide tests onderwerpt zoals een waterzuiveringbedrijf doet. Maar er zijn wel factoren die het risico op verontreiniging vergroten of verkleinen.
Als water als regen op de grond valt is het meestal al verontreinigd. Uitlaatgassen, fijnstof en andere luchtvervuiling wordt door het regenwater opgepikt. Vervolgens valt het op de grond waar allerlei dieren of mensen hun ontlasting hebben laten vallen. Wanneer regenwater in de grond zakt, wordt het langzamerhand schoner. Vele lagen zand werken als een filter, waar het water wel doorheen zakt maar de meeste bacteriën niet. Ondergronds kan water stromen naar een lager gelegen punt waar het boven de oppervlakte kan komen: een bron. Dit bronwater kan soms heel erg schoon zijn. “Het probleem is alleen dat je dit als wandelaar nooit zeker weet.”
Is smeltwater van gletsjers drinkbaar?
En als je aan het wandelen bent, kom je vaker een riviertje of beekje tegen dan een bron. Hoe schoon het water is in een rivier of beek hangt af van hoe lang het water al aan de oppervlakte stroomt. “Een snelstromend beekje hoog in de bergen, daar zijn weinig factoren in de omgeving die de waterkwaliteit verpesten.” Waar de Rijn ontspringt in de Alpen is het water een stuk schoner dan waar het uitmondt in de Noordzee. Tijdens de reis die het water maakt wordt het blootgesteld aan de viezigheid van talloze dieren, mensen, verkeer, fabrieken en riolen. Hoe dichter bij de bron, hoe schoner, maar helemaal schoon is het nooit. “Er is onderzoek gedaan naar smeltwater van gletsjers. Wat blijkt? Ook daarin zitten ziekteverwekkende bacteriën. Als gletsjers geïsoleerd liggen en er zijn weinig toeristen, dan is de kans dat er iets mis gaat klein. Maar tegenwoordig zijn toeristen overal en ze poepen overal.”
Kun je afwassen of wassen in ongezuiverd water uit de natuur?
Heijnen denkt dat de hoeveelheid bacteriën die overblijft op een afgewassen bord erg klein is. “Als je tenminste niet je bord afwast in een grote rivier naast een rioolwaterzuivering.”
Wat moet je doen als je diarree krijgt van vuil water?
“Laat het gebeuren, en zoek als het langer dan een paar dagen aanhoudt een arts. Ga niet expres braken, dat heeft alleen zin bij chemische stoffen maar niet bij micro-organismen.”
Wat kun je doen om water in de natuur toch drinkbaar te maken?
“Water koken helpt altijd om allerlei micro-organismen te doden”, legt Heijnen uit. “Er zijn ook pillen op de markt die chloor afgeven aan het water waardoor je het water desinfecteert.” Maar de smaak van het water wordt er niet beter op. Wat meestal geen smaak af geeft zijn filters. “Hier pers je het water doorheen. Zo verwijder je een groot deel van de parasieten en bacteriën. Ze verwijderen alleen geen virussen. Wanneer je een doorzichtige fles water in de zon legt helpt de uv-straling een deel van de micro-organismen om zeep. Dit werkt niet bij een dikke glazen fles. Je hebt speciale dunne plastic zakken, waarmee je het water in een uitgespreide laag neerlegt. Zo komt het meeste uv-licht in het water terecht.”